ส้มจุกจะนะ อัตลักษณ์ อ.จะนะ จ.สงขลา เลิศทั้งรส กลิ่น และมงคล
พันธุ์ผลไม้ที่มีจุกมักอร่อยโดดเด่นกว่าพันธุ์อื่น อย่างลองกองตันหยงมัสนั่นไง ขึ้นชื่อว่าเป็นลองกองที่อร่อยที่สุด ทั้งหอม และหวานฉ่ำ เอกลักษณ์ของลองกองตันหยงมัสก็คือ มีจุก ส้มก็เช่นกัน ส้มจุกจะนะ ได้รับการยกย่องให้เป็นส้มที่รสเลิศ กลิ่นหอมสดชื่นเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตีว หวานอมเปรี้ยวนิด ๆ ขายกันอยู่ที่กิโลกรัมละ 200 บาท แล้วในน้ำหนักนี้ ได้แค่ 4 ผลเท่านั้นเอง เพราะส้มผลใหญ่ ตกลูกละ 50 บาท แพงใช่เล่น
หลายคนอาจไม่คุ้นชื่อส้มจุกจะนะ นั่นเพราะเกษตรกรปลูกน้อย ดูแลยาก อีกทั้งปลูกที่อื่นก็ไม่อร่อยเท่าที่ อ.จะนะ จ.สงขลา พอผลผลิตน้อย ความต้องการจึงสูงมากเช่นกัน จึงไม่แปลกที่หลายคนไม่คุ้นเคย แต่หากได้ลองลิ้มรสแล้ว รับรองจะติดใจ
ส้ม GI
ส้มจุกจะนะได้รับการประกาศให้เป็นพืชบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ของ อ.จะนะ จ.สงขลา เมื่อสิงหาคม 2564
กรมทรัพย์สินทางปัญญา ได้ให้นิยามของส้มชนืดนี้ว่า…
ส้มจุกจะนะ (Neck Orange Chana หรือ Som Jook Chana) หมายถึง ส้มจุกพันธุ์เปลือกหนา
และพันธุ์เปลือกบาง มีผิวมันวาว เมื่อสุกมีสีเหลือง หรือสีเขียวอมเหลือง หรือเขียวอมส้ม เปลือกล่อน
มีกลิ่นหอมจากต่อมใต้เปลือก เนื้อฉ่ำ นุ่ม รสชาติหวานอมเปรี้ยว ปลูกในพื้นที่อ่าเภอจะนะ จังหวัดสงขลา
ความเป็นมาของส้มจุกจะนะ
ข้อมูลในใบประกาศรับรองให้ส้มจุกจะนะเป็นพืชบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ของกรมทรัพย์สินทางปัญญา กล่าวถึงความเป็นมาว่า…
ส้มจุกจะนะ เป็นส้มเปลือกล่อนชนิดเดียวที่มีกลิ่นหอมเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว แหล่งที่มาไม่ได้มีระบุแน่ชัด ประวัติศาสตร์กล่าวไว้ว่า เมื่อครั้งสมัยเจ้าเมืองจะนะ พระมหานุภาพปราบสงคราม (ขวัญจง)
ปี พ.ศ. 2358 -2380 ได้เข้าร่วมงานเลี้ยงเพื่อสัมพันธภาพระหว่างเจ้าเมืองสงขลา พระยาวิเชียรคีรี (เถี้ยนเส้ง) เจ้าเมืองสงขลาคนที่ 4 กับเจ้าเมืองมาลายู (ไทรบุรีกลันตัน และตรังกานู) หลังจากรับประทานอาหารคาวหวานหมดลง ก็ตามมาด้วยผลไม้ และหนึ่งในนั้นมีส้มชนิดหนึ่งมีผลสีเขียว ขั้วผลมีจุกยื่นออกมา เปลือกล่อน แกะง่าย ไส้กลวง เนื้อสีเหลืองนวลคล้ายน้ำผึ้ง รสชาติหวานอมเปรี้ยวนิดๆ และมีกลิ่นไม่เหมือนส้มทั่วไป จึงเก็บเมล็ดไว้ และได้นำเมล็ดให้ผู้รับใช้ (บิดาของหะยีหรน ราษฎรตำบลแค) นำกลับไปเพาะจนขยายพันธุ์แพร่หลายในเวลาต่อมา
ในช่วงปี พ.ศ. 2400 – 2490 ส้มจุกจะนะได้รับความนิยมและแพร่ขยายพันธุ์อย่างรวดเร็ว มีเกษตรกร
ปลูกส้มจุกเพิ่มขึ้น meให้มีผลผลิตออกสู่ตลาดเป็นจ่านวนมาก ทางอำเภอจะนะ มีการจัดตั้งตลาดกลางเพื่อเป็นแหล่งรองรับการซื้อขายส้มจุกและเป็นแหล่งนัดพบระหว่างผู้ซื้อและผู้ขาย โดยตั้งอยู่ใกล้สถานีรถไฟจะนะ เพื่อสะดวกในการขนส่งไปยังจังหวัดต่าง ๆ รวมถึงผู้ที่เดินทางผ่านเส้นทางสายดังกล่าวนิยมจะซื้อไปเป็นของฝาก ตลอดจนนำไปใช้ในงานพิธีต่าง ๆ เช่น วันสารทเดือนสิบ เป็นเครื่องไหว้หน้าโต๊ะบูชาของชาวไทยเชื้อสายจีน เป็นต้น
ส้มจุกจะนะกับความเป็นผลไม้มงคล
นอกจากกความอร่อยแล้ว ส้มจุกจะนะยังนิยมนำไปไหว้เจ้า ชาวไทยเชื้อสายจีนมักใช้ส้มจุกไหว้เจ้า เพราะรูปทรงคล้ายถุงทอง ที่สื่อถึงความรุ่งเรือง
ขออธิบายเรื่องการใช้ส้มไหว้เจ้าสักเล็กน้อย เพราะส้มมีผิวสีเหลืองเหมือนทอง ซึ่งแน่นอนเป้นสีแห่งมงคลสำหรับชาวจีน อีกทั้งส้มในภาษาจีนยังหมายถึง ความสุข หรือโชคลาภ อีกด้วย
ส้มปกติก็ถือเป็นมงคลอยู่แล้ว ยิ่งเป็นส้มจุกที่คล้ายถุงทองอีกด้วย จึงเป็นเครื่องเซ่นไหว้ที่วิเศษอย่างยิ่ง
ส้มจุกมิตรธรรมชาติ
ปัจจุบันส้มจุกจะนะได้รับการฟื้นฟู และส่งเสริมให้ปลูกเป็นพืชเศรษฐกิจ ทางหน่วยงานรัฐมอบต้นกล้าให้ชาวบ้านปลูกกัน เพื่อจะได้วิจัยต่อยอดต่อไป เดิมนั้นชาวบ้านจะนะปลูกส้มแบบสวนผสม คือ ปลูกไว้กิน เหลือก็ขาย พอพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยวอย่าง ยางพารา สวนปาล์ม มีความสำคัญ ชาวบ้านก็แห่ไปปลูก จนไม่สนใจส้มจุก
อาจมีคำถามว่า ส้มจุกราคาก็ไม่ใช่ถูก ปลูกขายก็ได้นะ แต่ถ้ามองความจริง ส้มต้องใช้เวลาสุก ส้มจุกนั้นตั้งแต่ออกดอกจนรับประทนได้ ใช้เวลา 8 เดือน อีกทั้งต้องหมั่นดูแล แล้วส้มจุกก็ไม่ชอบสารเคมี ฉะนั้นจึงต้องใส่ใจเป็นพิเศษ ไม่ใช่พ่นยารวดเร็วแล้วจบ ส่วนยางพารานั้น เมื่อปลูกจนถึงอายุกรีดได้แล้ว สามารถสร้างรายได้ทุกวัน ดังนั้นจึงไม่แปลกที่ชาวบ้านจะเลือกยางพารา
ข้อดีของส้มจุกอีกอย่าง คือ ไม่ชอบสารเคมี เมื่อมีการฟื้นฟูรื้อฟื้นให้ชาวบ้านปลูกกันเยอะ ๆ อีกครั้ง ประโยชน์ข้างเคียงที่ได้คือ การฟื้นฟูดิน เนื่องจากพื้นที่ อ.จะนะ ปลูกพืชเชิงเดี่ยว และใช้สารเคมีกันมาก จนทำให้ดินหลายพื้นที่เสื่อมสภาพ การปลูกส้มจุกจึงเป็นการรักษาดินไปในตัว
สรุป
ข่าวว่าปี 2566 มีเกษตรกรปลูกส้มจุกจะนะในพื้นที่ อ.จะนะ อยู่ 90 ราย จำนวน 200 ไร่ ก็ถือว่าเยอะอยู่ แต่ผลผลิตก็ยังไม่เพียงพอต่อตลาด ก็นั่นแหละ พอไปลูกที่อื่น มันก็ไม่ได้เหมือนที่จะนะ ฉะนั้นหากมีโอกาสก็ซื้อกินเถอะ รับรองไม่ผิดหวัง
อ้างอิง
https://www.ipthailand.go.th/th/gi-011/item/161-สช-64100161-ส้มจุกจะนะ.html
https://mgronline.com/south/detail/9660000048632
https://www.eef.or.th/communities/conclusion-66/https://www.salika.co/2020/02/26/neck-orange-jana-songkhla/
